Fɔnnu lɛ/guw-bj

Cet article est écrit en Gun (Bénin)

Omɛ Fɔn tɔn lɛ, xe sɔ nɔ nyí yiylɔɖɔ Fɔnnu, Agaɖja kavǐ Dahomey, wɛ nyí akɔ̀ xe klo húgǎn to Benɛ bo su to xuwaji otò lɔ tɔn; yé sɔ tin to xùwaji-hwèyixɔ tɔn Náijilia tɔn kpó Togo kpó. Bladókpɔ́ gbɛtɔ́ sɔxa xe akɔ̀ éxe behɛn tɔn wɛ nuɖi gbɛtɔ́ sɔxa 3,500,000, kpóɖɔ yé nɔ dó Fɔngbe.

Otàn Fɔnnu lɛ tɔn tindó kancica kpó axɔluɖuta Dahomey tɔn kpó, axɔluɖuta ɖé xe nyí anaɖéna ganji ɖé to oxwe kanweko fɔtɔnnukún-awetɔ cigbǎ bo tindó dódónu dóhwenu tɔn dókpólɔ kpó omɛ Aja tɔn lɛ kpó. To aca-lixo, Fɔnnu lɛ nyí akɔ̀ ɖé xe mɛ acà, onywɛ, alixo nuyiwa tɔn, linlɛn lɛ, anazɔ́n kpó mɔmɔ kpó nɔ nyí kpinkplɔ́nmɛ sɔ́n hwɛndó ɖé jɛ ɖevo mɛ gbɔn otàn lexe nulɛ nɔ nyí wiwa dó tɔn ɖiɖɔ námɛ gblamɛ matin kanɖayǐ jɔun ɖé, yé sɔ tindó alixo sinsɛ̀n-bibasí tɔn yětɔn xe nɔ nyí anaɖéna ganji ɖé. Yé nyí nyínywɛ gbɔn yovo ajɔ́ kanlinmɔ tɔn wàtɔ oxwe kanweko fɔtɔnnukún-ɛnɛtɔ tɔn lɛ ná àcà N'Nonmiton kavǐ Dahomey Amazons tɔn yětɔn – xe nɔ dózolanmɛna nyɔ́nu yětɔn lɛ nádó sɛ̀n tayiɖi ahwànfuntɔ lɛ, xe to oxwe susu lɛ godo wá funahwàn sɔta yovo France tɔn lɛ to 1890. Susu Fɔnnu lɛ tɔn wɛ nɔ nɔ̀ gbétatò lɛ kpó tòkpɛvi lɛ kpó mɛ bo nɔ nɔ̀ oxɔ̀ okɔ́ vɛɛ tɔn lɛ mɛ.