Apa

Apa yin dopo to otò hoho he tin to Lẹdo Gbagli tọn to Ayimatẹn Awọnlin tọn mẹ lẹ mẹ. Apa yin oto de he tindo Ahọlu po mẹtogan tẹmẹ lẹ po. Ovíví Odudua tọn lẹ he nọ yin Awolinu wẹ Sawhe do tòpẹvi Apa tọn. To Whezẹtẹn waji e ma dogbo po Gbagli po, to wheyihọ waji e ma dogbo po Inọginu lẹ po, to ohuwaji é má dogbo po Sẹmẹ po,to agewaji e ma dogbó po tọsisa he yì Aimatẹn Ogun tọn po.

Otan tòpẹvi Apa tọn

Odudua sinvi he nọ yin Aṣeeṣe wẹ sawhe to owhe kanweko whiawe jẹnukọn (12 AD) ewọ po hagbẹ etọn lẹpo ko nọ òtò de lẹ taidi Ọtọ Awoli yakka Iddo tọn, Oko-ọba to Ayimatẹn Awọnlin tọn, Ibeshe po Ọjọ po. Susu to ye mẹ gbẹ po to otò ehelẹ mẹ kaka jẹ egbehe. Ye zindonukọn kaka bo jẹ̀ Atinsa de,de e nọ yín Apa, Offa wa dọna ye dọ ye ni sawhe to atinsa lọ Aṣeeṣe po hagbẹ yetọn lẹ se nuhe offa dọna ye, enẹwutu ye na otò lọ yinkọ Apa kaka jẹ̀ égbe. Aṣeeṣe wẹ yin ahọlu titan to Apa tomẹ bosọ dẹn taun to azinpoji, sọn whenẹnu whẹndo awe wẹ nọ du ahọlu, dehe whẹndo ṣinatọn nọ du mẹtogan tẹnmẹn lẹ. Whẹndo awe lọ wẹ̀ Whẹndo Ojogun tọn po Idi ọta tọn po. To whenue Apa tomẹ ko sinai jẹ oba de mẹ delẹ to yemẹ lẹkọ do Port-Novo to Dahomẹ sin ahọlu tomẹ he ko wa lẹdo Benẹ egbe. De mẹhe lẹkọ enẹ lẹ do jẹ̀ dọn, ye sinai bo wa ylọ fihe ye sinai do lọ dọ "Apahọluwhe" to klake, Akọklọ po Ija ọsan tomẹ lẹ pó,enẹ wẹ zon bọ ye donọ ylọ Apa dọ Egun-Awoli, na ye ko yin kinkọndopọ wutu.

Kọmẹ he tin tò Apa

1. Ojogun
2. Ìdi-ọta
3. Idosuba
4. Idoluwo
5. Ilemba
6. Saba
7. Idomosu
8. Idi-ọṣun
9. Idoloṣa
10. Idoluwo-adanpoji

Ahọlu e ko du sọn bẹjẹẹji

Sọn Ahọlu Aṣeeṣe hohowhenu tọn kaka jẹ dehe to azinpoji to alọnu din yedọ, Ahọlu Oyeekan, Ilufemiloyé, Ajoseh, Pọssi III. Ahọlu gban-ewhe-awe wẹ ko du to Apá tomẹ, yinkọ yetọn lẹ wẹ:

1. Àhọ́lú Aṣeeṣe
2. Àhọ́lú agboju gboye
3. Atẹwọgboye
4. Afẹlẹlẹ joyè
5. Ogigisogi
6. Ọgẹgẹ
7. Gbesẹ Ajoforija
8. Akaraba ti kii jẹ ẹjakẹja
9. Agbojulonde
10. Wase Otuyẹyè
11. Arogẹgẹ
12. Aihọnvọn
13. Whese
14. Agunloye bi Oyinbo
15. Ayegúnlẹ
16. Sepọn
17. Òkunkun
18. Oṣupa
19. Sagaranija
20. Otuntunbiotun
21. Potọn
22. Erese potọn
23. Arọdẹ
24. Pọssi I
25. Ropọn
26. Abraham Toyọn Pọssi II
27. Adeniran Adewọga II
28. Ahọlu Oyekan Ilufẹmiloye Ajọsẹh Pọssi III

Otò he Apá do aṣẹpipa deji lẹ

1. Agọrin
2. Inọgi
3. Lopoji
4. Agbọjẹdo
5. Ahanvẹ
6. Gboogble
7. Gafla
8. Sẹjẹ
9. Kẹsẹ
10. Weṣere
11. Dado
12. Iroṣu
13. Gẹdu
14. Akọkọ
15. Yekemeh
16. Ṣoko
17. Paṣi
18. Whlasimẹ
19. Ganmẹ
20. Asheri
21. Afowo
22. Ganyingbo
23. Jofloo
24. Agọnvi
25. Gbaji
26. Aivoji ohuwaji
27. Fanuvi ohuwaji
28. Agbọjẹtho ohuwaji
29. Bapo ohuwaji
30. Akorọ ohuwaji
31. Gbedromẹ ohuwaji
32. Apatọ
33. Aṣhipa
34. Falọla
35. Kwẹmẹ

pó mọmọ lẹ po. De lẹ to òtò ehe lẹ mẹ ko yí Ahọluigba yetọn titi, taidi Kwemeh e ko do Ahọlu etọn lọsu.