Adolf Hitler
Adolf Hitler (azan kotọ Lidosun, owhe 1889 jẹ azan gbantọ, Lidosun owhe 1945 tọn) yin jiji to Otò Austria tọn mẹ. Ṣigba Otò Germany tọn mẹ wẹ kúnkan etọn wá sọn. Tohodọtọ podọ aṣẹpatọ Otò Germany tọn de wẹ eyin sọn owhe 1933 jẹ owhe 1945 whenue e yin matintọ. Hitler lẹzun togan Germany tọn to owhe 1933 to tohodọgbẹ Nazi tọn glọ. Enẹgodo é du ogányinkọ Führer und Reichskanzler to owhe 1934. To aṣẹpipa etọn whenu, É fọn wẹkẹwhan awetọ dote to Europe whenuena e ṣiatẹ sọta Otò Poland tọn to azan tintan Zòsun, owhe 1939 tọn mẹ. E nọ nukọnna nujijọ lẹ to awhan lọ whenu, gbọnvo na enẹ dibla yi livi ṣidopo Ju lẹ tọn po mẹdevo lẹ po wẹ yin huhu he Hitler mọdona.
Otàn Gbẹzan etọn tọn
jladoYe ji Hitler to Otò Austria-Germany bo sọ yin nukunpedego to fihe sẹpọ Linz. E nọ tatọ́tonọ́ Vienna to vivọnu owhe 1900 tọn whẹpodo sẹtẹn yi Otò Germany tọn mẹ to owhe 1913. Ye dó aṣọ gigo tọn na ẹn to whenuena é to awhanfun na awhanvigbẹ Otò Germany tọn to whẹkẹwhan tintan whenu. E kọnawudopọ po tohodọgbẹ German workers' party (DAP) hé ji ọgbẹ Nazi tọn he Hitler yin dide taidi nukọntọ ọgbẹ lọ tọn to owhe 1921. To owhe 1923, Hitler tẹnpọn nado ho ahọluzinpo lọ yi, ṣigba e ma dó kọdetọn dagbe. Ehe zọn bọ é yin zize dó ganpamẹ na owhe atọ́n (5) to Otò Munich tọn mẹ. Ganpamẹ wẹ é te dó kan òwè gbẹzan podo yanwle tonudidọ etọn tintan he e ylọ dọ mein kampf he zẹẹmẹ dó vivẹnudido ṣie. To whenuena é tlọn ganpamẹ to owhe 1924, é mọ godonọnamẹ susu yi to gbẹtọ lẹ si po hodidọ etọn lẹ po. To Abòhúsun, owhe 1932, tohodọgbẹ Nazi tọn mọ otẹn susu yi to wedegbẹ tonudidọ Germany tọn, ehe wẹ zọn bọ togbogan dayi tọn Franz von Papen po nukọntọ Otò tọn lẹ dó deanana togbogan Paul von Hindenburg nado de Hitler taidi togbogan Germany tọn to azan gbantọ, Alunlunsun, owhe 1933 tọn mẹ. Whenuena Hitler jẹ ganji godo, é jẹ osẹn lẹ diọ ji nado mọ dọ tohodọgbẹ Nazi tọ kẹdẹ wẹ tin to Otò lọ mẹ. Hitler sin yanwle wẹ nado pehẹ nuhe é mọ taidi owhe mawadodo Britani po Flans po tọn to wẹkẹwhan tintan whenu. Hitler din tẹnmẹ na otovi etọn lẹ to togodo he yé nọ ylọ dọ Lebensraum. Adanwiwa etọn lẹ to tonudidọ togodo tọn etọn lẹ mẹ wẹ fọn wẹkẹwhan awetọ dote.l; bọ to azan tintan Zosun, owhe 1939, é fọn awhan dó Otò Poland tọn ji. Ehe wẹ fọn bọ Otò Brítánì po Flans po dó fọn awhan dó Germany ji. To azan tintan, Ayidosun, owhe 1941, Hitler biọ alógọ awhanfuntọ Soviet Union tọn, bọ to owhe 1941 sìn fifọ whenu, awhanfuntọ Germany fọn po alọgọtọ yetọn lẹ po dó hunhlọn bọ sọ pàṣẹ dó Otò Europe po Aflika tọn susu lẹ ji. To whenu ojlẹ lẹ to jujuwayi, aṣẹpipa yetọn jẹ odo yi ji pẹdepẹde, bọ to owhe 1945 kọndopọ plipli Otò lẹ tọn gbawhan Germany tọn. To azan gban owhe dopo, Lidosun, owhe 1945, Hitler wlealọ hẹ mẹyinwanna etọn whenu dindẹn tọn Eva Braun to Führerbunker to tatọtonọ Berlin tọn. Azan awetọ to alọwle yetọn godo, yé omẹ awe lẹ hu yedelẹ na ye ma jlo dọ awhanfuntọ Soviet Red Army tọn lẹ ni wle emi. Ye fiọ oṣiọ yé omẹ awe lẹ tọn. Otàn kantọ Ian Kershaw bayi zẹẹmẹ Hitler tọn dọ e nọte na tonudọtọ ylankan whemitọnnu tọn. To Hitler sin gandudu whenu , ogbẹ Nazi tọn wẹ nọ godo na dibla yi livi ṣidopo Ju lẹ huhu podo livi susu mẹdevo lẹ tọn po he Hitler po hodotọ etọn lẹ po dọ yé ma dọna nọ gbẹtọ lẹ mẹ. Gbẹtọ tata hugan livi fọtọnnukunẹnẹ (19.3 milliọn) wẹ yin huhu to awhan mẹ to whenue Hitler po ogbẹ Nazi tọn po to gandu. Mọdopolọ awhanfuntọ po gbẹtọ tata he ku to Otò Europe tọn mẹ na whẹho awhan tọn yin gbẹtọ sọha livi koatọ́nnukunatọ̀n (28 milliọn). Gbẹtọ sọha he ku lẹ wẹ yin dè hé ko su hugan to otàn mẹ na whẹho avun tọn.